ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΗ Γ. ΓΡΑΨΑ, Ιστορικός
ΜΑ Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, ΕΑΠ
Στην πρόσφατη αποτίμηση των Πανελλήνιων Εξετάσεων 2025, τα στατιστικά του υπουργείου Παιδείας καταδεικνύουν πως η Ιστορία εξακολουθεί να βρίσκεται μεταξύ των μαθημάτων με τις χειρότερες επιδόσεις. Στο 1ο επιστημονικό πεδίο, το 53,31 % των υποψηφίων έγραψε κάτω από τη βάση, ποσοστό που τη φέρνει στη δεύτερη θέση μετά τα Μαθηματικά (59,12 %) και ελαφρώς μπροστά από τη Φυσική (50,05 %).
Συγκριτικά, στα Αρχαία Ελληνικά το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 47,69 %, ενώ στη Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία μόλις 15,87 %.
Παρά ταύτα, στην κοινή γνώμη —και κυρίως μεταξύ γονέων— η Ιστορία εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως «εύκολο» μάθημα, κατάλληλο για ασφαλή συγκομιδή μορίων.
Η αντίφαση αυτή φανερώνει ένα βαθύτερο πρόβλημα: τη σύγχυση μεταξύ αποστήθισης και ουσιαστικής κατανόησης. Ατελείωτη ύλη, ημερομηνίες και ονόματα που αλληλοσυγκρούονται σε ρυθμούς απορρύθμισης μιας μαθητικής ψυχολογίας, περιγράφουν την πραγματικότητα με την οποία έρχονται αντιμέτωπα τα παιδιά. Οι γονείς την ίδια στιγμή είναι πεπεισμένοι πως το εν λόγω μάθημα μπορεί κανείς να το διαβάσει και μόνος του. Και φυσικά να επιτύχει.
Πολλοί μαθητές παράλληλα, εισέρχονται στην τελική ευθεία της προετοιμασίας με στόχο να απομνημονεύσουν, και όχι να σκεφτούν. Το μάθημα προσεγγίζεται συχνά ως ένα σώμα πληροφοριών προς αναπαραγωγή και όχι ως γόνιμο πεδίο άσκησης της κριτικής σκέψης. Έτσι, η Ιστορία μετατρέπεται από εργαλείο καλλιέργειας της αντίληψης, σε εφιάλτη εξεταστικής πελαγοδρόμησης. Η δαμόκλειος σπάθη της βαθμολογίας γίνεται αυτοσκοπός κάνοντας ακατόρθωτη την όλη διαδρομή.
Ζούμε, άλλωστε, σε μια εποχή που δεν ευνοεί τη μνήμη αλλά την ταχύτητα. Το παρελθόν φαντάζει περιττό βάρος, η ερμηνεία γεγονότων καθίσταται πολυτέλεια, και η ενασχόληση με πηγές και έγγραφα που αναβιώνουν άλλες εποχές, μοιάζει αγγαρεία. Σε αυτό το περιβάλλον, είναι εύκολο να χαθεί το νόημα: ότι η Ιστορία δεν είναι απλώς μια σχολική υποχρέωση, αλλά ένα κρίσιμο εργαλείο κατανόησης του κόσμου. Όσο και του ίδιου μας του εαυτού, ατομικά ή συλλογικά.
Το πρόβλημα, επομένως, δεν είναι η ικανότητα των μαθητών. Είναι ο τρόπος που τους διδάσκεται να βλέπουν το μάθημα. Όταν το «γιατί» αντικαθιστά το «τι», όταν η ανάλυση υπερτερεί της μηχανικής αναπαραγωγής, τότε η Ιστορία παύει να τρομάζει και αρχίζει να εμπνέει.
Το συμπέρασμα δεν μπορεί παρά να είναι παιδαγωγικό: η Ιστορία δεν διδάσκει απλώς γεγονότα· διαμορφώνει τρόπο σκέψης. Κι αυτό είναι, ίσως, το σημαντικότερο διακύβευμα σε μια κοινωνία που έχει ανάγκη όχι από περισσότερη ύλη, αλλά από περισσότερο βάθος.