ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΤΣΙΓΚΡΗ,
πρώην Γενικού Γραμματέα Αντεγκληματικής Πολιτικής
Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού είναι απαραίτητα τα δέκα (10) παρακάτω βήματα:
1. Η επίγνωση του προβλήματος και η προσοχή στα προειδοποιητικά σημάδια. 2. Η αναγνώριση ότι αποτελεί πρόβλημα. 3. Η άμεση αντίδραση. 4. Η ήρεμη αντιμετώπιση και η διατήρηση του ελέγχου. 5. Η άμεση απομάκρυνση όλων των εμπλεκόμενων στο περιστατικό. 6. Η αποφυγή οποιασδήποτε απόπειρας διαπραγμάτευσης. 7. Η λογοδοσία οποιουδήποτε ενθαρρύνει τον εκφοβισμό. 8. Η αποφυγή βιαστικών κρίσεων. 9. Η αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς και επαγγελματίες. 10. Η εκπαίδευση στο χειρισμό αντίστοιχων καταστάσεων.
Το θετικό κλίμα στο σχολικό περιβάλλον αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού. Συγκεκριμένα, έχει αποδειχθεί ότι για να λειτουργήσουν αποτελεσματικά οι πρακτικές, οι στρατηγικές και τα προγράμματα πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου, προϋπόθεση είναι να υπάρχει καλό κλίμα στο σχολικό περιβάλλον, το οποίο πρέπει να είναι ασφαλές και δίκαιο, τόσο για τους μαθητές όσο και για τους εκπαιδευτικούς.
Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η σχολική βία και ο εκφοβισμός -εκτός από το θετικό κλίμα στο σχολικό περιβάλλον- τρεις βασικές στρατηγικές φαίνεται να είναι οι πιο αποτελεσματικές: 1. Η αλλαγή της σχολικής κουλτούρας, έτσι ώστε οι μαθητές να αισθάνονται ασφαλείς και ενδυναμωμένοι να υπερασπιστούν ο ένας τον άλλον. 2. Η εκπόνηση συγκεκριμένων εκπαιδευτικών πολιτικών για την ενίσχυση της θετικής στάσης απέναντι στους συμμαθητές και τους συνομηλίκους. 3. Η εκμάθηση από τους μαθητές απλών μεθόδων για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού, οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στην αποφυγή επανάληψής τους στο μέλλον.
Η συζήτηση πρέπει, επίσης, να περιλαμβάνει την ευκαιρία για τους δασκάλους να προβληματιστούν σχετικά με πρακτικές που οδηγούν σε απογοήτευση και χαμηλή αυτοεκτίμηση των μαθητών, όπως η υπερβολική έμφαση στον ανταγωνισμό, η πολύ συχνή αξιολόγηση και οι αδικαιολόγητα υψηλές προσδοκίες για ακαδημαϊκά επιτεύγματα. Αντίθετα, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στη δημιουργία ενός σχολικού περιβάλλοντος που ενθαρρύνει τη συνεργασία και την εκτίμηση των ατομικών διαφορών και της διαφορετικότητας.
Το εκπαιδευτικό σύστημα, το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί πρέπει: 1. Να επιδιώκουν να συνεργάζονται με γονείς, κοινοτικές οργανώσεις και φορείς που ασχολούνται με τις δραστηριότητες των νέων. 2. Να εντείνουν την προσοχή και τη μέριμνά τους για τους νέους που βρίσκονται σε κίνδυνο. 3. Να αναπτύσσουν και να χρησιμοποιούν πλήρως εξειδικευμένα προγράμματα πρόληψης, εκπαιδευτικό υλικό, προγράμματα σπουδών, προσεγγίσεις και εργαλεία. 4. Να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή σε ολοκληρωμένες πολιτικές και στρατηγικές για την πρόληψη της χρήσης αλκοόλ, ναρκωτικών και άλλων ουσιών. 5. Να χρησιμεύουν ως κέντρα παραπομπής για την παροχή ιατρικών, συμβουλευτικών και άλλων υπηρεσιών σε νέους, ιδιαίτερα σε όσους έχουν ειδικές ανάγκες και υποφέρουν από κακοποίηση, παραμέληση, θυματοποίηση και εκμετάλλευση. 6. Να ανταποκρίνονται και να προωθούν τα υψηλότερα επαγγελματικά και εκπαιδευτικά πρότυπα όσον αφορά τα προγράμματα σπουδών, τις μεθόδους και προσεγγίσεις διδασκαλίας και μάθησης, καθώς και την πρόσληψη και κατάρτιση καταρτισμένων εκπαιδευτικών. 7. Να διασφαλίζουν την τακτική παρακολούθηση και αξιολόγηση της απόδοσής τους από τις κατάλληλες επαγγελματικές οργανώσεις και αρχές. 8. Να σχεδιάζουν, να αναπτύσσουν και να εφαρμόζουν εξωσχολικές δραστηριότητες που ενδιαφέρουν τους νέους, σε συνεργασία με κοινοτικές ομάδες. 9. Να προωθούν πολιτικές και κανόνες που είναι δίκαιοι. 10. Να παρέχουν ειδική βοήθεια σε μαθητές που δυσκολεύονται να συμμορφωθούν με τους κανόνες φοίτησης και σε άτομα που εγκαταλείπουν το σχολείο.
Για τη δημιουργία ασφαλών περιβαλλόντων μάθησης και την προστασίας της ψυχικής υγείας των μαθητών, θα ήταν ωφέλημα τα ακόλουθα: 1. Η θέσπιση νομοθεσίας, πολιτικών και πλαισίων για την προστασία των μαθητών από τη σχολική βία. 2. Η εκπαίδευση του συνόλου του σχολικού προσωπικού, με σκοπό τη ψυχική υγεία και την προστασία των παιδιών. 3. Η ανάπτυξη σχολικών πολιτικών και μηχανισμών για τον εντοπισμό μαθητών σε κίνδυνο, η αναφορά των περιστατικών και η παραπομπή τους στις αρμόδιες υπηρεσίες. 4. Η ενσωμάτωση της πρόληψης της βίας και της ψυχικής υγείας των μαθητών, στα σχολικά προγράμματα και τη διδασκαλία. 5. Η διασφάλιση ενός ασφαλούς και φιλόξενου σχολικού περιβάλλοντος, όπου οι μαθητές θα έχουν πρόσβαση σε ξεχωριστές τουαλέτες που κλειδώνουν και σε καλά φωτισμένο και επαρκή χώρο για μάθηση, παιχνίδι και ξεκούραση. 6. Η προώθηση ενός θετικού κοινωνικο-συναισθηματικού περιβάλλοντος στο σχολείο, τόσο για τους μαθητές όσο και για τους εκπαιδευτικούς. 7. Η ενίσχυση της πρόσβασης και της χρήσης υπηρεσιών που σχετίζονται με την υγεία, συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής υγείας.
Επιπλέον, θα πρέπει να ενταχθούν στην εκπαιδευτική πολιτική: η παροχή ιδιαίτερης συμβουλευτικής και ψυχολογικής στήριξης σε παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα κοινωνικοποίησης· η δυνατότητα παροχής ιατρικής περίθαλψης σε κάθε σχολείο· ο διορισμός -ανά μικρό αριθμό εκπαιδευτικών ιδρυμάτων- κοινωνικού λειτουργού, εγκληματολόγου και παιδοψυχολόγου, εξειδικευμένων σε θέματα παιδικής παραβατικότητας· ο αυστηρός έλεγχος σε θέματα κατανάλωσης αλκοόλ ή χρήσης ναρκωτικών ουσιών· η καταπολέμηση κάθε είδους διάκρισης σε βάρος μελών της σχολικής κοινότητας· και η συνεργασία μεταξύ διαφορετικών σχολείων, με σκοπό το σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης.
Οι αποτελεσματικές απαντήσεις στη σχολική βία και τον εκφοβισμό είναι οι ολιστικές, δηλαδή αυτές που αποτελούνται από συνδυασμό πολιτικών και παρεμβάσεων. Για μια τέτοιου τύπου προσέγγιση απαιτούνται: 1. Ισχυρή πολιτική ηγεσία και σύγχρονο νομικό και πολιτικό πλαίσιο αντιμετώπισης. 2. Εκπαίδευση και υποστήριξη των εκπαιδευτικών. 3. Προγράμματα σπουδών, διδασκαλία και μάθηση που να στοχεύουν στην προώθηση του θετικού κλίματος στο σχολικό περιβάλλον και την καλλιέργεια των κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων των μαθητών. 4. Δημιουργία ασφαλούς ψυχολογικού και φυσικού περιβάλλοντος στο σχολείο και την τάξη. 5. Δημιουργία μηχανισμών αναφοράς για μαθητές-θύματα, και υπηρεσίες υποστήριξης και παραπομπής. 6. Συμμετοχή όλης της σχολικής κοινότητας, συμπεριλαμβανομένων των γονέων. 7. Ενδυνάμωση και συμμετοχή των μαθητών. 8. Συνεργασίες μεταξύ εκπαίδευσης και ενός μεγάλου φάσματος κοινωνικών εταίρων (κυβερνητικών φορέων, μη κυβερνητικών οργανώσεων, πανεπιστημίων, κ.λπ.). 9. Παρακολούθηση της εξέλιξης των στοιχείων για τη σχολική βία και αξιολόγηση των προγραμμάτων και των παρεμβάσεων.
Για το σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού, αποφασιστική σημασία έχει η άμεση κοινωνική συμμετοχή όλων των φορέων της κοινωνίας: της Πολιτείας (ως κεντρικής διοίκησης), της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης, της σχολικής κοινότητας, της οικογένειας, των μη κυβερνητικών οργανώσεων (ιδίως αυτών που επικεντρώνονται στους νέους), της κοινωνίας των πολιτών και κάθε πολίτη. Τόσο η Πολιτεία όσο και οι οικογένειες, τα σχολεία και η κοινωνία εν γένει, οφείλουν να συνεργαστούν, για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του διαρκώς αυξανόμενου φαινομένου της σχολικής βίας και του εκφοβισμού, πριν να είναι πολύ αργά._
Ο δικηγόρος Άγγελος Τσιγκρής διδάσκει Εγκληματολογία στην Ελλάδα και την Κύπρο. Έχει διατελέσει βουλευτής Αχαΐας, γενικός γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής, εκπρόσωπος της Ελλάδας στη Μόνιμη Επιτροπή Επιχειρησιακής Συνεργασίας για την Εσωτερική Ασφάλεια στην Ευρώπη (COSI) του Συμβουλίου της ΕΕ, στη Μόνιμη Αντιπροσωπία του ΟΗΕ για την Πρόληψη του Εγκλήματος και την Ποινική Δικαιοσύνη και στο Δίκτυο Πρόληψης της Εγκληματικότητας της ΕΕ.